Benki ya Dunia: Simu za mkononi zinavyoleta mageuzi katika sekta ya fedha

Ripoti ya Benki ya Dunia ya 2025 inaonyesha kuwa simu za mkononi na uwepo wa intaneti umeleta mageuzi makubwa katika ujumuishaji wa kifedha, hivyo kuwezesha zaidi watu kupata na kutumia huduma za kifedha kwa njia za kidijitali.

Ripoti hiyo inayoitwa Global Findex Database ndiyo utafiti wa pekee uliofanyika duniani kuhusu ujumuishaji wa kifedha na chanzo kikuu cha takwimu kuhusu jinsi watu wanavyopata na kutumia huduma za kifedha mitandaoni.

Ripoti ya mwaka 2025 inaonyesha kuwa “kutoka kwa akaunti za pesa za rununu zinazopatikana kwenye simu hadi zilizounganishwa na akaunti ya benki zinazotumiwa kwenye simu, huduma za kidijitali zinatimiza ahadi yao ya upatikanaji zaidi na kwa bei nafuu kuliko njia mbadala ambazo hazipatikani kidijitali.“

Ulimwenguni kote, asilimia 79 ya watu wazima wana akaunti katika benki au taasisi ya kifedha, yenye kutoa huduma ya pesa kwa njia ya simu ya mkononi, au zote mbili. Hii ni kutoka asilimia 74 mwaka 2021.

Utafiti wa Benki ya Dunia unaonyesha kuwa akaunti za simu zinachangia ongezeko la umiliki wa akaunti.

Ukuaji zaidi ya miaka 10 iliyopita katika sehemu ya watu wazima wanaomiliki aina yoyote ya akaunti ni sawa na ongezeko la mgao wa watu wanaomiliki pesa za rununu au akaunti ya pesa ya rununu pamoja na akaunti katika benki au taasisi ya fedha.

Ikiwa mtu anakopa kupitia akaunti ya pesa ya rununu, ukopaji unaweza kuhusisha pesa zinazotoka moja kwa moja kutoka kwa pesa za rununu mtoa huduma au kutoka kwa ushirikiano kati ya mtoa huduma na benki au fedha sawa taasisi.

Mikopo ya aina hii kwa ujumla ni midogo kwa thamani na ya muda mfupi (malipo kwa kawaida hulipwa ndani ya mwezi na mara nyingi ndani ya wiki moja hadi mbili) na kubeba viwango vya juu vya faida vya riba.

Ushahidi unaonyesha mikopo kama hiyo inaweza kuongeza matumizi, afya ya kifedha, na ustawi binafsi bila kupunguza akiba au mali, ingawa athari zake hazibadilishi. Mnamo 2024, ni asilimia 4 tu ya watu wazima wenye kipato cha chini na cha kati uliokopwa kupitia akaunti zao za pesa za rununu.

Kwa nini matumizi ya simu yameongezeka?

Nchini Kenya na Uganda, sehemu ya ukopaji rasmi ilibaki sawa 2024 kama ile ya 2021, lakini sehemu kubwa ya wakopaji rasmi walipata mkopo kupitia akaunti ya pesa ya rununu mnamo 2024.

“Makampuni ya mawasiliano ya simu katika bara la Afrika yalichochea mapinduzi ya pesa za simu kwa kutoa akaunti rahisi za miamala kupitia simu za rununu,” ripoti ya Benki ya Dunia imesema.

Makampuni haya mara nyingi hufanya kazi kwa kutegemea benki za jadi.

Ingawa waliibuka Afrika Mashariki, tangu wakati huo wameenea katika bara zima na ndio wamekuwa watoa huduma wakuu wa kifedha katika kanda hiyo, wakisaidia shughuli mbalimbali za kifedha, ikiwa ni pamoja na kufanya na kupokea malipo, kuweka akiba na kukopa.

Utafiti umeonyesha kuwa malipo ya kidijitali pia hutoa fursa za kuongeza mapato yanapojumuishwa na matumizi yanayoendelea ya intaneti.

Kwa mfano, kwa njia za kidijitali zinazowezeshwa na mbinu za malipo, wamiliki wa biashara ndogo ndogo wanaweza kufikia wateja kwa urahisi zaidi na kulipwa, na hivyo kukuza biashara zao na kupanua fursa za kiuchumi.

Si kila mtu ana miliki akaunti ya benki

Licha ya umiliki mkubwa wa simu za mikononi na ukuaji wa umiliki wa akaunti, watu bilioni 1.3 duniani wanaripotiwa bado hawana akaunti za fedha.

Wengi wa watu hawa wana misingi ambayo wangehitaji kupata akaunti iliyowezeshwa kidijitali: wanamiliki simu za mkononi, wana kitambulisho cha kitaifa, na wana laini za simu zilizosajiliwa kwa majina yao.

“Katika Afrika ambapo pesa za rununu zimeenea, takriban watu milioni 80 hawana akaunti za kifedha za simu licha ya kuwa na mahitaji yote matatu ya kidijitali ya umiliki wa akaunti,” Benki ya Dunia imesema.

Afrika inaendelea kuwa na kiwango cha juu zaidi cha umiliki wa akaunti ya pesa kwa njia ya simu kuliko eneo lolote la dunia, huku asilimia 40 ya watu wakitumia simu zao kwa huduma za kifedha.

Watu wanatuma na kupokea pesa kwa njia ya simu badala ya benki au taasisi kama hizo.

Nchi 19 za uchumi wa dunia ambapo watu wazima wengi wanatumia huduma za kifedha za simu na si akaunti za benki.

Hizi ni pamoja na Benin, Burkina Faso, Cameroon, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo, Jamhuri ya Congo, Côte d’Ivoire, Gabon, Ghana, Guinea, Liberia, Madagascar, Malawi, Mali, Msumbiji, Sierra Leone, Zambia, Zimbabwe na Zimbabwe.

Idadi kubwa ya Wakenya wanakopa pesa kutoka kwa marafiki na wanafamilia wao huku wengine wakikopa kutoka kwa taasisi zisizo rasmi kama vile vilabu na chamas.